نکاتی از کتاب نگاهی به تاریخ جهان نهرو

نگاهی به تاریخ جهان  از جواهر لعل نهرو

  بهترین راه برای اینکه  چه چیز درست است چه چیز نادرست  و اینکه چه باید کرد و چه نباید کرد  این نیست که دیگران را موعظه کنیم  و اندرز بدهیم  بلکه این است که با دیگران  صحبت و گفتگو کنیم  زیرا از مباحثه و گفتگو است  که گاهی مختصری حقیقت نمایان می شودو جلوه می کند .

گاه مردمی که در حالت عادی بیشتر به فکر کارهای روزمره خویش هستند  از اعتقاد به یک منظور و هدف بزرگ لبریز می شوند  و در آن وقت حتی مردان  و زنان عادی هم  به قهرمانان نامدار مبدل می گردند  و تاریخ صورت هیجان انگیزی به خود می گیرد  و تحول می پذیرد .

-- لنین در سال 1917 انقلاب بزرگ روسیه  را آغاز کرد و قیافه روسیه و سیبری را دگرگون ساخت .

--به مهاتما گاندی  لقب پاپوچی (پدر محترم ) داده بودند .

 اگر دلیر و با شهامت و نیکوکار باشید  هرگز ترس نخواهید داشت  و کاری نخواهید کرد که از آن شرمسار و سر افکنده شوید .

 خواندن تاریخ بسیار خوب است  اما کمک کردن برای به وجود آمدن  تاریخ از آن جداب تر و جالب تر است .

 در یک دنیای زنده هیچ چیز نمی تواند  بدون تغییر باقی بماند . سراسر طبیعت روز به روز  دقیقه به دقیقه عوض می شود  و تغییر می پذیرد  فقط مرده ها هستند که رشد نمی کنند  و ساکت و بی حرکت می باشند .

 آب تا وقتی که جاری و در حرکت است  تازه و پاک می ماند و اگر آن را متوقف سازیم  کم کم فاسد و گندیده می شود . زندگی انسان  و زندگی یک ملت نیز چنین است .

-- آریائیها  سکاها هون ها عرب ها مغول ها  ترک ها  هرکدام از یک قسمت آسیا بوده اند  و بعد در سایر قسمتهای آسیا و اروپا  پراکنده شده اند .

-- تنها راه کامیاب شدن  و لذت بردن از زندگی  بی باک بودن و ترس نداشتن  و دلسرد نشدن  از شکست ها و ناکامی ها  است  زیرا شکست و ناکامی  نیز از کسانی که شجاع و دلیرند  و از چیزی باک ندارند  دوری می کنند .

-- در حدود همان زمانی که تمدن کنوسوس  و شهر کنوسوس  نابود شد  شائول پادشاه اسرائیل بود  که قسمتی از سرزمین فلسطین  به شمار می رفت  بعد ها داوود و بعد از او سلیمان که شهرت خردمندی فراوانی داشت به سلطنت  بنی اسرائیل رسیدند .

 کتاب مقدس تورات در فلسطین به وجود آمده است  و این کتاب  سرگذشت قبائل  یهودیان است که در این سرزمین  کوچک زندگی می کرده اند .

 -- مردمان می آیند و می روند  دولتها و امپراطوریها  هر یک مدتی بر آنها حکومت می کنند  و بعد نابود می شوند  و به آغوش گذشته ها می روند  اما سنت ها  و آداب و رسوم  دوام پیدا می کنند  و نسل اندر نسل مردم به دنبال هم آنها را می پذیرند و اجرا می کنند .  سنت ها اغلب چیزهای بسیار خوبی در خود دارند  اما گاهی هم بصورت یک زنجیر سنگین و هولناک  در می آیند که پیشرفت ما را به جلو دشوار می سازند .

-- اگر می خواهیم به یک کار جدی و اساسی  بپردازیم  باید سعی کنیم   که بر فکر خود نیز مسلط گردیم .

 هرچه مراسم مذهبی بیشتر باشد  وضع روحانیون بهتر و کار آنها با رونق تر  می شود .

-- جای هیچ تردید نیست که  بنیانگذاران مذاهب بزرگ  از زمره بزرگترین  و نجیب ترین  مردانی هستند  که در دنیا به وجود آمده اند  اما پیروان آنها  و کسانی که بعد ها  پس از ایشان  آمده اند  اغلب از بزرگی و نیکی به دور بوده اند . ما اغلب در تاریخ می بینیم  که مذهب هرچند که  برای تکامل ما  و بهتر ساختن ما  و نجیبانه تر شدن رفتار ما  بوده است اما بعضی از آنها   عملا مردم را به صورت  حیوانات پست در آورده است و به جای آنکه در مردم روشن بینی  به وجود آورد  اغلب آنها را در تیرگی  نگاه داشته است . به جای آنکه وسعت ذهن و فکر در آنها ایجاد کند  اغلب موجب تنگ فکری و کوته نظری و تحمل نکردن دیگران شده است .  با کمک مذهب  کارها و چیزهای بسیار عالی  و بزرگ انجام گرفته ، اما به نام مذهب نیز هزاران هزار و ملیونها نفوس بشری کشته شده اند  و جنایات مهیب  و تصور نا پذیر  صورت گرفته است .

(  به  وسیله مذهب  فرهنگها و تمدنهای  بسیاری را از بین برده اند  کتابها و کتابخانه های بسیاری را به آتش کشیده اند چه بسیار  اقوام متمدنی را  به بردگی برده اند  چه بسیار زنان و دختران که به همین وسیله برای بیگانگان مباه شده اند  و چه ثروتها و مالها که در پرتو مذاهب به تاراج رفته اند .  )   

 عده ای به امید اینکه  پس از مرگ به بهشت بروند مذهب را دنبال می کنند و بعضی مراسم و اعمال را انجام می دهند . مسلما این افراد  و کودکانی که به امید دریافت نقل و شیرینی کاری را انجام می دهند  تفاوتی وجود ندارد .

 پیروان مذاهب هر یک چیزی می گویند ف یکی میگوید که چنین باید بود و دیگری می گوید که چنان و اغلب هر یک از آنها دیگری را ابله  و بد کار  و کافر می شماردۀ آیا کدام یک حق دارند و چه چیز صحیح است  و چه نادرست و نا بجا است  که با یقین و به ط.ور قطع  در باره چنین مسائلی  صحبت کرد و به خاطر اختلاف .و اثبات خود بر سر یکدیگر کوبید .

 بیشتر ما بسیار کوچک فکریم  و عاقل نیستیم . آیا ما چه حق داریم  آنقدر گستاخ باشیم که تصور کنیم که فقط ما از حقیقت کامل با خبریم . همه ما میل داریم  که اقدامات و فعالیت های  خود را با موفقیت به پایان برسانیم  و نتایج و ثمرات آنها را ببینیم  . این چنین میلی  و به این جهت گلوی  همسایه خود را بفشاریم  و او را از گفتن حقیقتی  که به آن معتقد است  باز داریم . ممکن است ما در باره آنچه که می گوئیم  حق داشته باشیم  اما ممکن هم هست  که همسایه ما نیز حق داشته باشد .

نهرو می گوید :

................ تا آنجا که به شخص من مربوط است  دنیای پس از مرگ برایم جالب نیست  و ذهن من از آنچه  باید در این دنیا انجام داد پر شده است  و اگر فقط بتوانم راه خود را در این دنیا  با روشن بینی  دنبال کنم  بسیار راضی خواهم بود  . اگر وظیفه ای که من در اینجا دارم  برایم روشن باشد  دیگر به هیچ وجه  خود را برای  دنیای دیگر  به دردسر  نمی اندازم  یا ناراحت نمی کنم .

اشخاص مذهبی هستند که بسیار نجیب و شریفند و اشخاص رذل و پستی  را نیز خواهی دید  که در زیر ردای مذهبی  دیگران را می فریبند  و غارت می کنند . انسان ممکن است خیلی چیزها را از دیگران بیاموزد  اما هر چیز مخصوصا وقتی ارزش دارد  که خود انسان آن را به دست آورد  و بیازماید  و مسائلی هست  که هر مرد و زن باید شخصا برای آنها پاسخی پیدا کند .

-- کسانی که خود را آماده می سازند  در راه هدف و منظور خود بمیرند  به ندرت شکست می خورند .

 تمام تاریخ از شرح فشارها  و اجبارها و جنگهای مذهبی  پر است  شاید به نام خدا و مذهب  بیش از هر نام دیگر  خونریزی شده است  و در واقع بسیار  شگفت انگیز است  اگر کسی آنقدر ابله باشد که تصور کند  مذهب و اعتقاد را می توا ن با نوک شمشیر  یا سر نیزه در حلق کسی فرو کرد .

 ایران و یونان  از نگاهی به تاریخ جهان    جواهر لعل نهرو

 امپراطوری داریوش  هم از نظر وسعت  و هم از نظر سازمان بزرگ بوده و از  آسیای صغیر  تا رود سند گسترده شده بود  و مصر و بعضی از شهرهای یونانی  آسیای صغیر  نیز قسمتی از آن به شمار می رفته است .  در سراسر این امپراطوری  جاده های  بسیار خوبی وجود داشته است  که پست امپراطوری در آن رفت و آمد می کرده است .

تاریخ جنگهای  داریوش و یونان را  یک مورخ یونانی به نام هرودوتوس نوشته است . نخستین حمله ایرانی ها به یونان  به علت خستگی  از راه پیمائی  بیماری   کمبود آذوقه   به شکست منجر شد  و ناچارا  برگشتند . 

در سال 490 پیش از میلاد  برای دومین بار به یونان حمله کردند  و از راه دریا خود را به یونان رساندند  و در محلی به نام ماراتن  در نزدیکی آتن  در سواحل یونان  پیاده شدند  اما باز هم ایرانی ها شکست خوردند .(نبرد مشهور ماراتن )منتظر شرح آن در همین وبلاگ باشید .

 پس از داریوش پسرش  خشایار شاه  می خواست به یونان لشکر کشی کند  و در جواب عمویش آرقا بانوس  که می خواست نانع این لشکر کشی شود می گوید .

خلاصه :  نباید در همه جا فقط خطر را دید . خیلی بهتر است که همیشه با خوش بینی به حوادث بنگریم   . اگر از هر پیشنهادی که مطرح می شود  انتقاد کنید  بدون آنکه راه صحیحی  برای دنبال کردن نشان دهید  هرگز به  منظور و نتیجه   مثبتی نخواهید رسید . موفقیت معمولا در انتظار کسانی است که به اقدام می پردازند  و پیروزی برای کسانی که ترسو و ملاحظه کار هستند و می خواهند نتیجه هر کار را به درستی بسنجند  در انتظار نمی ماند . همیشه کارهای بزرگ  همراه با مخاطرات بزرگ انجام شده است .

 خشایار شاه نیز شکست خورد  زیرا در یک طوفان کشتی های ایران  در هم شکست  ؛ یونانی ها اختلاف خود را فراموش کردند و متحد شدند  لنوئیداس  و 300 نفر از همراهانش  در تنگه  ترموپیل  در مقابل لشکر ایران  مقاومت کردند  و همگی کشته شدند و روی تخته سنگی نوشتند :

 ای آنکه از اینجا می گذری  برو و به اسپارت بگو  که ما به خاطر فرمانبرداری  از او در اینجا خفته ایم  و این نوشته هنوز پا برجاست .

 شکست های ماراتن و سالامیس آغاز انحطاط  امپراطوری ایران شد .

هرودوتوس می گوید : تاریخ یک ملت سه مرجله دارد :

............و موفقیت و بعد در نتیجه این موفقیت  نخوت و بی عدالتی  و بعد در نتیجه این ها سقوط.

 اسکندر یک نفر مفدونی بوده است نه یونانی . اسکندر بیست ساله بود که پادشاه شد و جهت انتقام به ایران حمله کرد و کاخ عظیم داریوش را به انتقام  آنکه خشایار شاه  شهر آتن را سوزانده بود آتش زد . او در سال 323 قبل از میلاد در راه مراجعت  به یونان در شهر بابل  در بین النهرین  در سن 33 سالگی  درگذشت. پس از اسکندر متصرفاتش بین سردارانش تقسیم شد . مصر نصیب بطلمیوس  شد که اسکندریه  پایتخت آن شد. ایران و بین النحرین و قسمتی از آسیای صغیر سهم سلوکوس .

-- آدگارالن  پو  داستان نویس هندی می گوید  انسان هرگز به هیچ  فرشته ای حتی مرگ تسلیم نمی شود  مگر وقتی که اراده اش ضعیف باشد و سست گردد.

-- هندوان جسد مرده خود را می سوزانند و خاکستر آن را به آب میدند .

............ اما آزادی الهه ای است که غلبه بر او دشوار است  و مانند خدایان  باستانی از ستایش گران و پرستندگانش قربانی انسان توقع دارد .

 .......از آنجا که در زندگی بعضی چیزها مانند غذا  مسکن  و پوشش جزء ضرورت و احتیاجات هستند  کسانی که اختیار این احتیاجات  را در دست دارند بر انسان آقائی فروخته اند .

....... تاریخ مبارزه انسان  به خاطر زندگی شرح  مبارزاتی است که انسان در طول قرون و اعصار بر ضد حیوانات وحشی و جنگل ها و بالاخره  از همه دشوارتر بر ضد بعضی از همنوعان خود  که کوشیده اند او را به خاطر منفعت خودشان پست نگاه دارند و مورد استثمار و بهره کشی قرار دهند دنبال کرده است .

 هنر یک ملت آئینه افکار اوست .

........ آشوکا یکی  از پادشاهان هندوستان : تنها پیروزی واقعی  پیروزی بر نفس  خود  و پیروزی بر دلهای مردم از راه خدمتگزاری و فداکاری  در راه خوشبختی دیگران است .

............. درخت پیپال  یا درخت بودا یک نوع درخت انجیر وحشی است  که بودائی ها  آن را مقدس می شمارند  و در مکانهای مقدس  خود آن را می کارند .

.......... ما باید با تمام وسائلی که در دست داریم  گذشته خود را مورد مظالعه  قرار دهیم  و هرچه در آن قابل تحسین است  بستائیم  اما چشمهای ما باید همیشه متوجه جلو باشد  و قدمهای ما هم همیشه  پیش برود .

...... دیوار عظیم چین توسط شی هوانگ تی  پادشاه چین بنا گذاشته شده است .

 مبارزه عدم همکاری  یا مبارزه منفی یک نوع مبارزه بود که گندی فقید در هند آغاز کرد و آن را برای مبارزه با حکومت استعماری بریتانیا به کار برد .

........... تجمل و شکوه از یک سو  و فقر و تیره روزی  از سوی دیگر  در کنار هم  و دوشادوش هم پیش می روند . طبیعی است  که وقتی وضع چنین باشد  معمولا آشفتگی هائی پیدا می شود . واقعا حیرت انگیز است  که انسان تا چه اندازه می تواند  با ناگواری ها بسازد.  . معهذا برای  بردباری  و تحمل آدمی هم حد و اندازه ای هست  و موقعی که تحمل به پایان رسید انفجارهائی روی می دهد .

..............آسیای مرکزی  مهد به وجود آمدن  قبائل و طوائف و مردمان مختلف بوده است  که در طول زمان  در سراسر آسیا  و اروپا پراکنده شده اند .

 بیشتر این  این قبائل  آسیای مرکزی  صحرا گرد و چوپان بوده اند  و چون به تدریج بر تعداد نفوسشان  افزوده می شد  دیگر زمینی که  محل سکونتشان بود  کفاف زندگی ایشان  را نمی داد  و به این جهت  ناچار می شدند  به مهاجرت بپردازند  و زمینهای تازه و قابل سکونتی  برای خود پیدا کنند . و یک دلیل اساسی تر و مهم تر  این هجوم ها  هم فشارهائی بود  که از پشت سر به خود ایشان  وارد می شد  زیرا معمولا یک قبیله  و ایل بزرگ که به تنگنا افتاده بود  و می خواست زمین های  تازه ای به دست  آورد  به دیگران حمله می برد  و آن ها  را از سر راه  خود می راند .  این ها هم به نوبه خویش  ناچار به  کشورها و سر زمین های دیگر حمله می کردند .

............ معمولا دیوارها مدافعین خطر ناکی هستند . البته ممکن است  ما را از خطرات خارجی  محفوظ دارند و از تجاوز عناصر  نا خوانده خارجی  جلو گیری کنند  اما در عین حال خود این دیوار ها  ما را به صورت یک زندانی اسیر در می آورند / اغلب آنچه به اصطلاح  پاکی و مصونیت و امنیت از تجاوز خارجی نامیده می شود  به قیمت از دست دادن آزادی حفظ می گردد.  هولناک ترین دیوارها  آنهائی هستند  که در فکر و ذهن  ما به وجود می آیند و سبب می شوند که حتی یک سنت خطرناک  و بیهوده باستانی  فقط به خاطر آنکه  قدیمی و باستانی است حفظ گردد و هر چیز تازه فقط به خاطر آنکه تازه و جدید است  مردود گردد.

بودا

..... آئین بودا  شورش و قیامی بر ضد  سیستم طبقاتی کاست و نفوذ روحانیون و کاهنان و کثرت آدابو رسوم و تشریفات مذهبی و ادعیه و اوراد بود  . گوتاما بت پرستی را تائید نمی کرد ، او نمی خواست خودش هم خدائی بشود . او شخصی روشن شده بود  و کلمه بودا هم به همین معنی است . به خاطر همین تعلیمات ساده  بودا هرگز بت و مجسمه و تصویری از بودا ساخته نمی شد . اما برهمنان هندو برای نزدیک کردن  آئین بودا  و هندو به هم می کوشیدند  افکار بت پرستی  هندوئی را در آئین  بودائی هم داخل کنند .

.......... پیشه وران و هنرمندان و پیکر تراشان  دنیای یونان  و رم  هم به ساختن تصاویر و مجسمه خدایان افسانه ای  عادت داشتند ،  بدین قرار در تحت تاثیر  و نفوذ این دو جریان  فکری کم کم مجسمه ها  و تصاویر  و بت ها در معابد  بودائی هم ظاهر شدند ، در ابتدا این مجسمه ها  و تصاویر از خود بودا نبودند  بلکه تصاویر بودی ساتوا  بودند  که بنا بر عقائد  و سنت های بودائی  نخستین قالب جسمی بودا  بوده است  اما این جریان فکری  آنقدر دوام یافت  که مجسمه ها و بت هائی  از خود بودا هم ساخته شد و مورد ستایش قرار گرفت .

....... آجانتا  غا رهای معروفی است  که در نزدیکی های  بمبئی در دل سخره های  سنگی حفر شده است . دیوارهای این غارها  از گچ پوشیده شده است  و روی این گچ ها نقاشی های بسیار زیبائی  کشیده اند  که ارزش هنری و تاریخی فوق العاده دارد .

فصل 31 مسیح و مسیحیت :

 مسیح در ناصره متولد گردید و در گالیله  موعظه خود را آغاز کرد و موقعی که سی ساله بود  به بیت المقدس  آمد و به زودی از طرف حاکم  رومی آنجا  که پونتیوس  پیلات نام داشت  محاکمه و اعدام گردید .  مسیح یک نفر یهودی بوده است . مسیح مدعی الوهیت  نبود . اما موجودات انسانی  دوست دارند  که مردان بزرگ خود را  به صورت خدا در آورند  و عجب آنکه  وقتی به آنها جنبه  خدائی دادند از پیروی  ایشان هم   خود داری می کنند . و محمد (ص) نیز با استفاده از این تجربه  بارها علنا تکرار کرد  که یک انسان است  و خدا نیست .  

......... بعضی  مذاهب موجب  اختلافات و تصادفات  و منازعات  بسیار شدید شده اند .  در مذاهب مختلف آنقدر چیزهای شبیه به هم  فراوان هست و در تعلیمات آنها    بقدری چیزهای مشابه  وجود دارد که انسان به تعجب می افتد  و از خود می پرسد  که با وجود این همه شباهت  ها و قدر مشترک ها چرا  بعضی مردم آنقدر ابله هستند  که به خاطر جزئیات  و چیزهای بی اهمیت  به نزاع می پردازند .  معمولا تعلیمات اولیه مذاهب  تغییر یافته  و چیزهای دیگری به آنها اضافه شده است  که شکل آنها را به کلی عوض کرده است .  به طوری که دیگر شناختن اصل آنها هم دشوار است . به جای معلمان  و راهنمایان اولیه  مردمان تنگ نظر  و متعصبان کوچک  فکری  نشسته اند  که نسبت به عقائد  دیگران  هیچگونه تحمل  و برد باری ندارند .

چه بسیار که مذ هب  آلت دست  سیاست ها شده  و برای خدمت به امپریالیسم و استعمار به کار رفته است . چه بسیار حاکمانی  که به وسیله رواج  خرافات مذهبی مردم  را مورد بهره کشی  و استثمار قرار داده اند  زیرا بر مردم نادان و خرافاتی آسانتر می توان مسلط شد .

 ماکیا ولی ایتالیائی  در کتاب خود می نویسد  مذهب برای حکومت بسیار لازم است  و حتی ممکن است  وظیفه یک حکمران  آن باشد که  از مذهبی هواداری و حمایت کند  در حالی که خودش  به دروغ و بیهوده بودن  آن اعتقاد داشته باشد .  در زمان های اخیر  در موارد بی   شمار  امپریالیسم و استعمار در زیر ردای  مذهب پیش می رفته است  و تعجب آور  نیست که کارل ماکس  نوشته است مذهب افیون توده هاست .

.............. مسیحیان به جای اینکه  تعالیم او را درست  بفهمند  و دنبال کنند  به مباحثه و مجادله  در باره الوهیت  مسیح و در باره تثلیث پرداختند . مسیحیان معتقدند  که مسیح هم خدا ، هم پسر خدا و هم روحالقدس  است و معنی تثلیث  همین اعتقاد به جنبه های  سه گا نه  وجود عیسی است .

 هر دسته از مسیحیان  دسته دیگر را بدعت گذار  و مرتد می شمرد  و تحت فشار قرار می داد  و سرهایشان را می برید . موقعی رسید  که در میان فرقه های مختلف  مسیحی  اختلاف عظیمی به وجود آمده بود  که همه فقط بر سر تلفظ  یک کلمه بود . یک دسته می گفتند که در موقع قرائت یکی از دعا ها  باید کلمه (هومو –اوسیون ) را تلفظ کرد و دسته دیگر معتقد بودند که تلفظ صحیح آن ( هوموئی- اوسیون ) است . واین کلمه با الوهیت و خداوندی مسیح ارتباط داشت .  بر اثر همین یک کلمه  چه جنگهای وحشیانه که در گرفته  و چقدر مردم بی چاره  کشته و قتل عام شدند . هرچه بر قدرت کلیسا افزوده شد  این اختلافات داخلی هم  افزایش می یافت  به طوری که هنوز هم در میان فرقه های مختلف مسیحیان ادامه دارد .

......... یکی از امپراطوران رم  در بنای عظیم  (کولوسنوم )( کولیزه )  در شهر رم  که میدان نمایشهای بزرگ بود  اغلب در حدود 1200 گلادیاتور  را  یکباره به روی سیرک می آورد  و آنها مجبور بودند  که برای تفریح  ا مپراطور  و اطرافیانش یکدیگر رابکشند و تا نفر آخر بمیرند

...... درحقیقت در دوران جنگ  هرکس یا تقریبا همه کس عقل و منطق خود را  از دست می دهد و آنچه از تمدن و خوشرفتاری  و انسانیت  آموخته  است از یاد می برد  و به شکلی بی رحمانه  و وحشیانه عمل می کند .

 در پشت تجمل و شکوه یک عده معدود  فقر و مسکنت  جماعات کثیر مردم  وجود دارد . جم

............... وقتی که در قرن هفتم میلادی اسلام ظهور کرد  و به امپراطوری ساسانی  و دین زردشت  پایان بخشید  بسیاری از زردشتی ها  به علت این تغییر  و از ترس فشار و محدودیت  ترجیح دادند  که کشور خودشان را رها کنند  و به هند بیایند  و هند از  ایشان استقبال کرد .  پارسی های امروزی هند  اولاد و اعقاب  همان  زردشتی ها ی مهاجر هستند .

............. هنوز هم در هند کسانی هستند که از سفر دریا می ترسند و این کار را خلاف  آئین مذهبی خود می شمارند .

............ شاید دانش و حکمتی که بشر  در طی قرون و اعصار  ذره ذره جمع آوری کرده است  هر گز از میان نمی  رود  بلکه گاهی دیدگان ما است که  به شکل عجیبی بسته می شود . در طی دوره ها و سالهای متمادی  نمی توانیم  آنها را ببینیم  . در واقع وقتی دریجه ها بسته است  همه جا تاریک می شود  اما در خارج در همه جا  نور و روشنائی وجود دارد  . اگر ما  چشمهای خود را یا دریچه ها را می بندیم  معنی و مفهومش آن نیست  که روشنائی از میان رفته است .

 وقتی قسطنطین  در قرن چهارم میلادی  مسیحیت را قبول کرد  یک دوران هزار ساله  آغاز گشت  که در طول آن  عقل و خرد به زنجیر کشیده شد ،  فکر و اندیشه اسیر گشت  و دانش و معرفت  هیچ گونه پیشرفتی نداشت .

این دوران هزار ساله  نه فقط فشار و تضعیفات  و تعصب و تحمل نکردن  دیگران  را همراه آورد  بلکه پیشرفت  مردم در راه  علم و دانش  و در راه های  دیگر هم بسیار دشوار شد .